Jednym z najczęstszych problemów ginekologii operacyjnej jest powstawanie zrostów zarówno wewnątrzotrzewnowych jak i wewnątrzmacicznych, będących powikłaniem przebytych zabiegów chirurgicznych. Ocenia się, że blisko 90% pacjentów ze zrostami otrzewnowymi przebyło w przeszłości zabieg chirurgiczny. Rozległość zabiegu operacyjnego oraz liczba przeprowadzonych interwencji zabiegowych znacząco wpływa na zwiększenie ryzyka powstania zrostów.

Zrosty pooperacyjne powstają u ponad 90 % pacjentów poddanym zabiegom operacyjnym w ginekologii i chirurgii.

Narządy wewnętrzne i wewnętrzna ściana jamy brzusznej pokryte są cienką błoną – otrzewną. Nawet niewielkie jej podrażnienia, do których dochodzi podczas normalnych czynności wykonywanych w trakcie zabiegu operacyjnego mogą przyczynić się do powstawania zrostów, a te mogą prowadzić do sklejenia się tkanek i narządów, które fizjologicznie nie są ze sobą połączone. Efektem tych nieprawidłowych połączeń (zrostów) są różne dolegliwości i dysfunkcje narządów wewnętrznych oraz ból (przewlekły, nawracający) w podbrzuszu.

Zrosty w przebiegu pooperacyjnym mogą prowadzić do poważnych powikłań w postaci:

-niedrożności jelit – jest to najpoważniejsze powikłanie, które najczęściej wymaga leczenia operacyjnego (powtórnej operacji) ,uwolnienia zrostów i przywrócenia drożności przewodu pokarmowego

-dysfunkcji przewodu pokarmowego związanej ze zwężeniem jelita, co powoduje wzdęcia i dolegliwości bólowe

niepłodności – zrosty zlokalizowane w miednicy małej i wewnątrz narządu rodnego (cięcia cesarskie). Zrosty są przyczyną 15- 35% przypadków niepłodności u kobiet.

Dolegliwości związane z powstałymi zrostami mogą ujawniać się w różnym czasie od przebytego zabiegu operacyjnego. Może zdarzyć się, że początek dolegliwości pojawi się bardzo późno, np. po upływie kilku/kilkunastu lat od przebytego zabiegu operacyjnego w przypadku niedrożności jelit. Obecność zrostów w sposób istotny może implikować oraz wydłużać czas kolejnych interwencji chirurgicznych. Najczęstsze powikłania powodowane obecnością zrostów to m.in.: niedrożność jelit (60%), dyskomfort i/lub ból w obrębie jamy brzusznej (40%) i niepłodność (15-35%) . Najpoważniejszym z powikłań jest niedrożność jelit, obarczona 6% – 8% ryzykiem śmiertelności.

Wykonywane operacje ginekologiczne możemy podzielić w zależności od stopnia ryzyka powstania zrostów operacyjnych. Wyodrębniono trzy kategorie zabiegów: wysokiego, średniego i niskiego stopnia oceniane na podstawie oceny nasilenia zrostów pooperacyjnych ocenianych w wykonywanej laparoskopii „second look” -( powtórnej laparoskopii) 6 tygodni po zabiegu. Największym odsetkiem ryzyka powstania zrostów pooperacyjnych charakteryzują się zabiegi wykonywane na jajnikach i jajowodach, usunięcie torbieli jajników, ciąży pozamacicznej, zabiegi uwolnienia zrostów okołoprzydatkowych, usunięcie mięśniaków oraz operacji wykonywanych w trakcie toczącego się stanu zapalnego w miednicy mniejszej. Średnim ryzykiem powstania zrostów charakteryzują się różnego rodzaju histerektomie, operacje sterylizacji jajowodów i cięcia cesarskie. W aspekcie zachowania płodności nie należy także zapominać o ryzyku ponownego powstania zrostów wewnątrzmacicznych po ich leczeniu, a także po resekcji polipów endometrialnych i mięśniaków podśluzówkowych.

Do zabiegów szczególnego ryzyka powstawania zrostów należą:

1. Zabiegi usuwania torbieli jajnikowych

2. Zabiegi dotyczące usuwania endometriozy

3. Zabiegi plastyczne przeprowadzane na jajowodach

4. Usuwanie mięśniaków, szczególnie na ścianie tylnej

5. Uwalnianie wcześniej powstałych zrostów

6. Operacje histeroskopowe u kobiet planujących posiadanie potomstwa

Operacje przeprowadzane techniką laparoskopową związane są z mniejszym uszkodzeniem operowanych tkanek, mniejszym ryzykiem infekcji, niewielką raną pooperacyjną oraz rzadszym używaniem szwów , przez co związane są z mniejszym ryzykiem powstawania zrostów, niż w przypadku operacji klasycznych (laparotomii). Laparoskopia nie jest jednak metodą pozbawioną całkowicie takiego ryzyka.

Każdy zabieg operacyjny na narządzie płciowym kobiety powinien być oceniony pod względem ryzyka wystąpienia choroby zrostowej i w razie wysokiego ryzyka powinna być zastosowana profilaktyka zrostowa.

U kobiet leczonych operacyjnie z powodu niepłodności profilaktyka zrostowa powinna być stosowana także przy małym ryzyku powstania zrostów